Blijvend natuurherstel in natuurgebieden vereist vaak herstel van het bredere natuurlijke systeem in plaats van alleen beheer gericht op herstel van natuur.
Systeemherstel is het sleutelbegrip voor het realiseren van doelen voor natuurherstel in Natura 2000-gebieden. Hiervoor is het nodig te zorgen voor een verbetering van de omgevingscondities.
6 knoppen om aan te draaien voor systeemherstel
Een natuurdoelanalyse (NDA) bepaalt of er extra maatregelen nodig zijn om de natuur in Natura 2000-gebieden te behouden en waar nodig te verbeteren. Het kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit (OBN) beschreef zes aanknopingspunten voor ecologisch herstel (zie onderstaand figuur, OBN, 2020). Dit zijn de knoppen waaraan gedraaid kan worden om aan ecologisch herstel te werken. Daarbij wordt onder andere gekeken naar de ecosysteemdiensten die geleverd kunnen worden door de gebruikers van een gebied.
Systeemherstel in de overgangsgebieden
Voor behoud en herstel van de biodiversiteit in Natura 2000-gebieden spelen de ‘overgangsgebieden’ een cruciale rol. Dit zijn overwegend agrarische gebieden grenzend aan de Natura 2000-gebieden. Opgaven voor biodiversiteit, stikstof, klimaat, water en landbouw worden in de overgangsgebieden gelijktijdig aangepakt.
De weg van systeemherstel is vol uitdagingen, want de gevolgen van maatregelen voor natuurherstel kunnen groot zijn voor eigenaren, gebruikers en bewoners in overgangsgebieden. Belangrijke vraag is hoe een wenkend perspectief kan ontstaan voor deze groepen, dat ook bijdraagt aan het natuurherstel in het aangrenzende Natura 2000-gebied. Herstel van de natuurlijke condities is meestal ook nodig voor zo’n wenkend perspectief.
Landschapsecologische systeemanalyse (LESA)
Op basis van de analyse van de opgaven in en rondom een Natura 2000-gebied kan het zoekgebied voor maatregelen voor systeemherstel worden bepaald. Binnen een zo groot mogelijk zoekgebied, op basis van het landschapsecologisch systeem, worden de landschappelijke samenhang, de gebruiksfunctie van het gebied én de opgaven, in beeld gebracht. Een Landschapsecologische Systeemanalyse (LESA) is hierbij een nuttig hulpmiddel.
Thema’s
Een Landschapsecologische Systeem Analyse (LESA) helpt om meer inzicht te verkrijgen in het ontstaan en functioneren van een natuurgebied of een beheertype in historisch, fysisch-geografisch en ecologisch opzicht. Centraal het landschaps- en systeemgericht denken. Door kennis uit verschillende discipline (geologie, historie, hydrologie, hydrochemie, bodemkunde en ecologie) te bundelen kunnen processen en patronen in vegetaties en standplaatscondities worden verklaard. Ook geeft het inzicht in de potenties van een gebied voor natuurherstel.
Het uitvoeren van een LESA is relevant bij maatregelen waarvan het succes afhangt van invloed van het omringende landschap. Denk aan beekherstel of natuurontwikkeling op voormalige landbouwgrond.
Wat zijn effectieve maatregelen om de ecologische kwaliteit van natuurgebieden te verbeteren? OBN Kennisnetwerk werkt dagelijks aan de ontwikkeling van kennis voor maatregelen die verdroging, verzuring, vermesting en versnippering van de natuur moeten opheffen of in ieder geval verminderen.
Ecologisch assessment
In 2020 hebben Deskundigenteams van OBN gewerkt aan een ‘ecologisch assessment’. Doel was na te gaan wat de ecologische stand in een bepaald landschapstype is en welke knelpunten daar momenteel zijn voor behoud, herstel en verdere ontwikkeling. De teams bekeken ook wat belangrijkste aangrijpingspunten er zijn om te zorgen voor natuurherstel.
Via workshops, interviews en andere bijeenkomsten zijn zes aangrijpingspunten voor natuurherstel geformuleerd die voor alle landschapstypen relevant zijn:
- Optimalisatie van hydrologische systemen
- Vergroten areaal en connectiviteit
- Vergroten dynamiek en diversiteit
- Verminderen input nutriënten en chemische stoffen en herstel van schade
- Herstel van biotische kwaliteit
- Aanpak exoten
De uitwerking van de aangrijpingspunten varieert voor landschappen. Ontwikkelingen in het ene landschap hebben wel invloed op het andere landschap omdat er interacties zijn, onder andere in de overgangen tussen de landschapstypen. Dat maakt het belangrijk om overgangen aandacht te geven.
Programma Natuur richt zich op systeemherstel in de natuurgebieden. Omdat recreatie een van de drukfactoren voor natuur is, wordt bij het bepalen van maatregelen voor natuurherstel gekeken naar hoe recreatiedruk op natuurgebieden te verminderen is. Daarnaast geldt dat natuurherstel vaak vraagt om extensiveren van het grondgebruik door de landbouw in de omgeving. Recreatie is een van de verdienmodellen die landbouwbedrijven nieuwe perspectieven kan bieden. Maar te veel recreatie heeft weer impact op de natuur(kwaliteit). Het gaat dus om het vinden van een goede balans.
Activiteiten
In een Community of Practise Recreatie zal worden gewerkt aan het thema Recreatie. Hierbij wordt voortgebouwd op de digitale bijeenkomst (juni 2023) en een deelsessie op het OBN-PN congres (november 2024).
Systeemherstel in natuurgebieden vraagt vaak ook maatregelen in de overgangsgebieden. Soms is dat extensivering van de landbouw in deze gebieden. Nieuwe verdienmodellen voor de landbouwbedrijven kunnen dan perspectief bieden, bijvoorbeeld vormen van recreatie. Maar recreatie in en rond de natuurgebieden kan ook negatieve impact op de natuur(kwaliteit) hebben. Recreatie is nu nog geen vanzelfsprekend onderdeel van de gebiedsprogramma’s. Vragen die rond het thema Recreatie worden uitgewerkt zijn: hoe organiseer je recreatie zonder dat natuur eronder lijdt? Welke kansen bieden de overgangsgebieden daarbij? Hoe kan recreatie een plek worden gegeven in landschapsstrategieën, nu gebiedsprocessen NPLG gaan lopen. Welke stappen zijn nodig?
Lees meer >
Webinar
Bekijk hier het webinar van het OBN kennisnetwerk over het ecologisch assessment: eco-hydrologisch herstel.